آن گاه كه در خلوتگاه غار حرا، فرشته وحي بر محمد مصطفي(ص) ندا داد كه «بخوان»، نور رسالت در آسمان انسانيت نقطه عطفي در تاريخ بشري و سرآغاز نهضتي معنوي گرديد براي خروج آدميان از ظلمات شرك، ظلم، جهل و فساد و نيل آنان به سوي روشنايي توحيد، عدالت، معرفت و كرامت.
مبعث رسول اكرم(ص) در 27 ماه رجب و در مكه مكرمه تداوم بخش بعثت و رسالت سلسله نوراني انبياي الهي(ع) است كه در راستاي تأمين هدف خلقت، ره آورد مقدسي را به همراه آورد تا آدمي را بر فراز قله عبوديت، مسند نشين كمال انساني نمايد. آنچه در اين نوشتار مورد بحث قرار مي‌گيرد، بررسي اهداف رسول خاتم(ص) از ديدگاه قرآن كريم مي‌باشد.

بشر در آغاز داراي زندگي ساده و جامعه‌اي ابتدايي بود و چون به تدريج بر تعداد افراد افزوده شد، بين آنان بر اثر تضاد منافع، اختلافات رخ داد و بدين روي، نيازمند به راهنما و قانون شدند. بنابراين، يكي از اهداف بعثت انبيا(ع) به بيان قرآن كريم بر طرف كردن تنازع و كشمكش بين مردم مي‌باشد؛ آنجا كه مي‌فرمايد:
«مردم ‌‍[در ابتدا] يك دسته بيشتر نبودند [و تضادي در ميان آنها وجود نداشت. تدريجاً جوامع و طبقات پديد آمدند و سپس در ميان آنها اختلافات به وجود آمد]. پس خداوند، پيامبران را برانگيخت تا مردم را بشارت دهند و انذار كنند و كتاب آسماني كه به سوي حق دعوت مي‌كرد، بر آنها نازل نمود تا در
ميان مردم در آنچه اختلاف داشتند، حكومت كند.»1
پيامبر اكرم(ص) نيز پس از بعثت و به محض فراهم شدن زمينه تشكيل حكومت اسلامي با هجرت از مكه به مدينه، نخستين اقدامي كه نمود، ايجاد الفت و برادري در بين مسلمانان و رفع اختلاف و پراكندگي و خشكاندن ريشه دشمني ديرينه بين دو قبيله بزرگ مدينه، يعني «اوس» و «خزرج» بود.2 قرآن كريم به اين جريان چنين اشاره دارد:
«واعتصموا بحبل الله جميعاً و لا تفرقوا و اذكروا نعمت الله عليكم اذ كنتم اعداءً فالف بين قلوبكم فاصبحتم بنعمته اخوانا؛3 و همگي به ريسمان خدا (قرآن و اسلام و هرگونه وسيله ايجاد وحدت) چنگ زنيد و پراكنده نشويد و نعمت [بزرگ] خدا را بر خود به ياد آوريد كه چگونه دشمن يكديگر بوديد و او در ميان دل‌هاي شما الفت ايجاد كرد و به بركت نعمت او برادر شديد.»
وجود مقدس آن حضرت پیوسته عامل وحدت و همبستگی بوده و بارها در موقعیت های گوناگون موجب برطرف شدن اختلافات میان فبایل مختلف و یا صفوف مسلمانان شده است. اکنون نیز که با درایت و حسن تدبیر رهبر عزیز انقلاب، سال جاری به عنوان سال اتحاد ملی و انسجام اسلامی نامیده شده، شایسته است که در پرتو نور قرآن در راستای این هدف متعالی بعثت (وحدت و انسجام و رفع اختلاف بین مسلمانان) با جان و دل حرکت نماییم.

از ديگر اهداف بعثت رسولان الهي به ویژه رسول اكرم(ص)، فراهم نمودن شرايط براي قيام مردم به عدل و داد است. بدين منظور پيامبران(ع) با تجهيز به وسيله دلايل روشن، كتاب‌هاي آسماني و ميزان سنجش حق از باطل، مأموريت يافته‌اند تا در راستاي برقراري قسط و عدل در جامعه تلاش نمايند. قرآن در اين‌باره مي‌فرمايد:
«لقد ارسلنا رسلنا بالبينات و انزلنا معهم الكتاب و الميزان ليقوم الناس بالقسط؛4 ما رسولان خود را با دلايل روشن فرستاديم و با آنها كتاب [آسماني] و ميزان [شناسايي حق و قوانين عادلانه] نازل كرديم تا مردم قيام به عدالت كنند.»
مراد از بينات، معجزات و دلايل عقلي است كه پيامبران(ع) از آنها بهره‌مند بوده‌اند و منظور از ميزان _ كه به معني وسيله وزن كردن و سنجش است _ مصداق معنوي آن، يعني قوانين و مقررات الهي و يا دين و آيين به طور كلّي است كه معيار سنجش خوبي‌ها و بدي‌ها، و ارزش از ضد ارزش‌ها است.5
در خصوص، پيامبر خاتم(ص) نيز قرآن كريم پس از بيان مأموريت آن حضرت براي ايجاد وحدت در بين انسان‌ها و استقامت و پايداري در اين راه، مسئوليت برقراري عدالت در جامعه را به ايشان نسبت مي‌دهد و مي‌فرمايد: «قل آمنت بما انزل الله من كتاب و امرت لاعدل بينكم؛6 بگو [اي پيامبر!] به هر كتابي كه خداوند نازل كرده، ايمان آورده‌ام و مأمورم در ميان شما به عدالت رفتار كنم.»
عدالت آرزوی دیرینه بشر است که همواره در طول تاریخ در جستجوی آن بوده و اگر هرچه تلاش نموده، کمتر به آن رسیده، علتش جز این نیست که از اهداف بعثت انبیای الهی (ع) فاصله گرفته است و براستی که امروزه تنها در سایه سار بعثت رسول اکرم (ص) و عمل به دستورات هدایت بخش قرآن و عترت - این یادگاران جاوید پیامبر (ص) – است که می توان به قسط و عدل واقعی نایل گردید.

به حق، بر انگيخته شدن پيامبري درس نخوانده و از ميان توده مردم برخاسته (رسول امّي) نعمت بسيار بزرگي از سوي پروردگار است كه سزاوار منت‌گذاري خداست؛ پیامبری که موظف به تلاوت آيات روح‌فزاي الهي به منظور تطهير نفوس مردم از پليدي‌هاي شرك و عقايد باطل و خوهاي پست حيواني و رشد و نمو آنان به اخلاق فاضله و تربیت در فضای ملکات انسانی مي‌باشد؛ جنان که آن حضرت خود فرموده است: «بعثت لاتمم مكارم الاخلاق؛7 من مبعوث شدم تا اخلاق كريمانه را به اتمام و اكمال برسانم.»
قرآن كريم در يك آيه مي‌فرمايد: «هو الذي بعث في الاميين رسولا منهم يتلوا عليهم آياته و يزكيهم...؛8 او (خدا) كسي است كه در ميان جمعيت درس نخوانده رسولي از [جنس] خودشان بر انگيخت تا آياتش را بر آنها بخواند و آنان را پاكيزه كند... .»
و در آیه ای دیگر از آن جهت كه تنها مؤمنان تحت تأثير آيات وحي به پيروي از رسول خدا(ص) راه طهارت و تزكيه نفس را مي پيمايند به فضایل اخلاقی زینت می یابند، منت‌گذاري خدا را متوجه مؤمنان مي‌داند و مي‌فرمايد: «لقد من الله علي المؤمنين اذ بعث فيهم رسولا من انفسهم يتلوا عليهم آياته و يزكيهم...؛ 9 خداوند بر مؤمنان منت نهاد هنگامي كه در ميان آنها پيامبري از خودشان برانگيخت تا آيات او را بر آنها بخواند و آنها را پاك كند.»
بنابراین از اهداف مهم دیگری که قرآن کریم برای مبعث رسول خاتم (ص) برشمرده، تزکیه و تربیت مردم برای به فعلیت رساندن و شکوفا نمودن استعداد های متعالی انسانی و در نتیجه تنظیم روابط نیک با خالق و مخلوق در جامعه اسلامی است.

قرآن مجيد در ادامه دو آيه فوق، هدف ديگر از بعثت رسول اكرم(ص) را پس از تلاوت آيات الهي و تزكيه و تربيت نفوس، تعليم كتاب و حكمت به مردم معرفي مي‌كند: «هو الذي بعث في الاميين رسولا... و يعلمهم الكتاب و الحكمة»؛ «لقد من الله علي المؤمنين اذ بعث فيهم رسولا من انفسهم... و يعلمهم الكتاب و الحكمة».
چنان كه گفته‌اند، «كتاب» اشاره به قرآن و تعليمات آسمان آن دارد و «حكمت» اشاره به فلسفه و اسرار معارف قرآن. و به فرموده علامه طباطبايي: «تعليم كتاب و حكمت شامل تمامي معارف اصولي و فروعي دين مي‌گردد.»10
اما اينكه در راستاي تبيين اهداف بعثت، در سه آيه از قرآن (همچون دو آيه مذكور) تزكيه قبل از تعليم كتاب و حكمت ذكر شده11 و در يك آيه، بعد از آنها بيان گرديده،12 نشان دهنده اين حقيقت است كه اين دو امر تأثير متقابل در يكديگر دارند و همان طور كه تربيت صحيح اخلاقي زاييده علم حقيقي است، علم حقيقي هم نتيجه تربيت صحيح اخلاقي مي‌باشد.
بدين ترتيب، پيامبر اكرم(ص) از بين توده مردم به امر مقدس رسالت برانگيخته شد تا با تلاوت آيات الهي، مردمي را كه به صراحت «و ان كانوا من قبل لفي ضلال مبين»13 در ضلالت و گمراهي آشكار به سر مي‌بردند و گرفتار سيه روزي و بدبختي، جهل و ناداني و آلودگي‌هاي گوناگون معنوي بودند، به بركت تعليم كتاب و حكمت، تربيت نمايد و به سوي كمال انساني سوق دهد؛ چنان كه در مدت كوتاه رسالت خويش، انسان‌هاي بزرگي همچون علي(ع)، فاطمه(س)، سلمان، مقداد، ابوذر و مانند آنان را تربيت كرد و تحول عظيمي در جامعه آن روز حجاز ايجاد نمود و زمينه گسترش تعاليم حيات بخش و معارف هدايتگر دين خود را برای همیشه توسط اهل بيت(ع) خويش به سراسر دنيا فراهم ساخت.

اگر مقصود از آفرينش جن و انس به بيان آیه شریفه «و ما خلقت الجن و الانس الا ليعبدون»14، عبادت پروردگار عالميان است، هدف نهايي از بعثت پيامبران الهي، به ويژه خاتم رسولان(ص) نيز جز رساندن بشر به جايگاه والاي عبوديت موحدانه و نجات او از پرستش طاغوت نخواهد بود:
«ولقد بعثنا في كل امة رسولا ان اعبدوا الله و اجتنبوا الطاغوت؛15 ما در هر امتي رسولي فرستاديم كه خداي يكتا را بپرستيد و از طاغوت اجتناب كنيد.»
امير مؤمنان علي(ع) مي‌فرمايد: «همانا خداوند، محمد(ص) را به حق مبعوث كرد تا مردم را از پرستش بندگان خدا [نجات بخشد و با خود] به سوي پرستش خدا ببرد.»16
چه اينكه پرستش خدا متوقف بر پذيرش توحيد و يكتايي پروردگار و ولايت او بر همه موجودات هستي است كه موجب خروج انسان از ظلمت شرك و كفر و ناداني و رذایل اخلاقی، و عروج به نور كمال انساني مي‌باشد؛ در حالي كه عبادت طاغوت (شيطان و هر چه در مقابل حق است) باعث سقوط آدمي به قعر ظلمات گمراهي و مایه گرفتاری در عذاب الهی است:
«خداوند ولي و سرپرست كساني است كه ايمان آورده‌اند، آنها را از ظلمت‌ها به سوي نور بيرون مي‌برد؛ [اما] كساني كه كافر شدند، اولياي آنها طاغوت است كه آنها را از نور به سوي ظلمت‌ها بيرون مي‌برد. آنها اهل آتش‌اند و هميشه در آن خواهند بود.»17
آری، به فرموده رهبر معظم انقلاب:"پیام مبعث را می شود در قرآن در بخش های بر جسته ای جستجو کرد... یکی پیام خروج از ظلمت و ورود به نور] است[... انسان ها را از ظلمات جهل، ظلمات عادات زشت، خلقیات بد، فتنه های میان افراد بشر، خرافاتی که بر ذهن های انسان ها حاکم می شود، پنجه می اندازد و آنها را از راه مستقیم منحرف می کند، ظلمات ظلم و طغیان خارج می کند و به نوری که مقابل آن است، هدایت و دلالت می کند."18
نوری که در واقع همان حقیقت توحید و عبودیت موحدانه است و همه ارزش ها و فضیلت ها در پرتو آن قرار می گیرد و به عنوان ثمره والای بعثت پیامبر (ص) یگانه راه رهایی انسان از اسارت شیطان و هوای نفس می باشد.

رحمت واسعه خداوند اقتضا مي‌كند كه حكم عقل را به سبب بعثت رسولان خود به حكم نقل تأييد و تقويت كند و حجت و راهنمای باطني(عقل) را با حجت و راهنمای ظاهري(رسالت) همراه سازد و بدين ترتيب، راه سعادت و خوشبختي را فراروي بندگانش بگستراند كه: «انا هديناه السبيل اما شاكرا و اما كفورا؛19 ما راه را به انسان نشان داديم كه يا شكرگذار است و يا ناسپاس.»
و اين گونه است كه با برخورداري بشر از نعمت رسالت و هدايت، حجت الهي بر او تمام مي‌شود و جاي هيچ گونه عذر و بهانه‌اي براي مجرمان و گنهكاران باقي نمي‌ماند؛ چنان كه قرآن كريم مي‌فرمايد: «و ما كنا معذبين حتي نبعث رسولا؛20 و ما هرگز [شخص يا قومي را] مجازات نخواهيم كرد، مگر آنكه پيامبري را مبعوث كرده باشيم.»
و حضرت علي(ع) در باره رسول خدا(ص) مي‌فرمايد: «گواهي مي‌دهم كه محمد(ص) بنده و فرستاده خداست. او را فرستاد تا فرمان‌هاي خدا را اجرا كند و بر مردم حجت را تمام نمايد و آنها را در برابر اعمال ناروا بترساند.»21
و این چنین است که بشر امروزی نیز در برابر مظاهر فریبنده و جاذبه های دروغین دنیایی، به واسطه گرفتاری در غل و زنجیر هوا و هوس معذور نخواهد بود و نسبت به قهر و انتقام الهی هیچ گونه حجت و دلیلی نخواهد داشت.

بنابراين بعثت پيامبر اكرم(ص) به عنوان سر سلسله قافله انبيا(ع)، عالي‌ترين موهبتي است كه پروردگار عالميان به بشر ارزاني داشته تا از رهاورد آن، جان‌ها از پليدي‌هاي شرك و گناه زدوده شود و با تربيت نفوس در پرتو تعليم كتاب آسماني و اسرار و معارف ديني، قسط و عدل در جامعه انساني حكمفرما گردد و اختلافات كه سرمنشأي جز جهل و ناداني و دنيا دوستي و خودخواهي ندارد، برطرف شود و آدمي به عروج بر فراز آسمان عبوديت و كمال نايل گردد و بدين ترتيب حجت بر همه افراد بشر از مؤمن و كافر تمام شود.